به‌طور کلی، تعلیق بازارهای برق پدیده‌ای نادر اما هشداردهنده است که نشان‌دهنده‌ی آسیب‌پذیری سیستم‌های انرژی در برابر شوک‌های غیرمنتظره است. در این راستا و با توجه به شرایط پیش‌آمده ناشی از تجاوز ددمنشانه رژیم غاصب صهیونیستی و محدودیت‌های اعمال شده بر بستر اینترنت و احتمال بروز اختلال در دریافت اطلاعات مورد نیاز بازیگران بازار برق برای اجرای بازار روز فروش و به منظور جلوگیری از بروز مشکل در فرآیند اجرای بازار، از تاریخ 26/03/1404 تا 20/04/1404 بازار رقابتی تعلیق گردید. در این راستا، مطابق با مصوبه شماره 413 هیئت تنظیم بازار برق ایران رویکرد نرخ ثابت بر اساس عملکرد گذشته بازیگران به منظور صدور صورتحساب‌ها برای نیروگاه‌ها اتخاذ گردید.

تاریخچه تعلیق بازارهای برق جهانی نشان‌دهنده‌ی رویدادهای نادری است که معمولاً تحت تأثیر بحران‌های شدید سیاسی، اقلیمی یا زیرساختی رخ می‌دهند. در ادامه مهم‌ترین موارد تاریخی و عوامل زمینه‌ساز آنها بررسی می‌شود:

تعلیق بازار برق استرالیا (ژوئن ۲۰۲۲)

علت: ترکیبی از سرمای بی‌سابقه در آغاز زمستان، خاموشی واحدهای زغال‌سنگ و کمبود عرضه در پنج ایالت مهم (نیو ساوت ولز، کوئینزلند، ویکتوریا، استرالیای جنوبی، و تاسمانی). قیمت‌ها به دلیل وابستگی به گاز گران‌قیمت به حد نصاب ۳۰۰ دلار در مگاوات‌ساعت رسید و برخی ژنراتورها از بازار خارج شدند.

واکنش: اپراتور بازار انرژی استرالیا  (AEMO) برای اولین بار از زمان تأسیس در ۱۹۹۸، بازار نقدی را به‌طور نامحدود تعلیق کرد. این تعلیق پس از ۲۴ ساعت نظارت و با بازگشت تدریجی ۴۰۰۰ مگاوات ظرفیت تولید لغو شد.

پیامدها: دولت فدرال وAEMO  بررسی‌هایی را برای ایجاد "بازار ظرفیت" آغاز کردند تا از تکرار بحران جلوگیری شود. این بازار به ژنراتورها برای حفظ ظرفیت آماده‌به‌کار پول پرداخت می‌کند.

تعلیق صادرات برق روسیه به فنلاند (مه ۲۰۲۲)

علت: تنش‌های ژئوپلیتیک پس از درخواست عضویت فنلاند در ناتو. روسیه به‌بهانه‌ی "عدم پرداخت قبوض" توسط بورس انرژی نورد پول، صادرات برق را متوقف کرد، اما این اقدام به‌طور گسترده‌ای واکنشی سیاسی تلقی شد.

واکنش: فنلاند با افزایش واردات از سوئد و نروژ و تولید داخلی، کمبود ۱۰٪ از برق مصرفی را جبران کرد، اما قیمت‌ها افزایش یافت.

پیامدها: این رویداد آسیب‌پذیری کشورها به واردات انرژی در بحران‌های سیاسی را برجسته کرد.

دیگر موارد بالقوه و زمینه‌های تاریخی:

بحران کالیفرنیا (۲۰۰۰–۲۰۰۱):

اگرچه تعلیق رسمی بازار رخ نداد، اما قطع‌مکرر برق و ورشکستگی شرکت PG&E  ناشی از دستکاری بازار توسط شرکت‌هایی مانند انرون، منجر به اصلاحات گسترده در مقررات بازار برق شد.

تجربه اروپا در بحران انرژی ۲۰۲۲:

افزایش قیمت گاز و کاهش عرضه ناشی از جنگ اوکراین، مصرف برق در اتحادیه اروپا را ۳.۵٪ کاهش داد و برخی کشورها را به مداخله در بازار (مثل سقف قیمت‌گذاری) واداشت، هرچند تعلیق رسمی بازار اتفاق نیفتاد.

تأثیر تغییرات اقلیمی: گزارش آژانس بین‌المللی انرژی (IEA)  هشدار می‌دهد که امواج گرمایی و سرمای شدید ناشی از تغییرات آب‌وهوایی، ممکن است در آینده باعث اختلالات گسترده‌تر در بازارهای برق شود.

تحلیل عوامل مشترک در تعلیق بازارها:

تاثیر نمونه تاریخی نمونه تاریخی

کاهش تولید و افزایش تقاضا سرمای استرالیا (2022) شوک‌های اقلیمی

اختلال در زنجیره تامین قطع صادرا رویه (2022) اختلالات ژئوپلتیک

کاهش ظرفیت تولید خاموشی واحدهای زغال سنگ (استرالیا) نارسای‌های زیرساختی

دستکاری قیمت و ورشکستگی بحران کالیفرنیا(2001) سیاست‌گذاری ناموثر

چشم‌انداز آینده و درس‌های کلیدی:

تقویت انعطاف‌پذیری: کشورها به سمت ایجاد "بازارهای ظرفیت" و توسعه ذخیره‌سازی انرژی (باتری‌ها، هیدروژن) حرکت می‌کنند تا در بحران‌ها، ظرفیت آماده‌به‌کار کافی داشته باشند.

تغییر ترکیب انرژی: رشد انرژی‌های تجدیدپذیر و هسته‌ای (پیش‌بینی ۹۰٪ رشد تقاضا تا ۲۰۲۵) وابستگی به سوخت‌های فسیلی پرنوسان را کاهش می‌دهد.

اهمیت هماهنگی منطقه‌ای: بازارهای یکپارچه‌تر (مثل اتحادیه اروپا یا استرالیا) می‌توانند با تسهیل انتقال برق بین مناطق، از تعلیق بازار جلوگیری کنند.

به‌طور کلی، تعلیق بازارهای برق پدیده‌ای نادر اما هشداردهنده است که نشان‌دهنده‌ی آسیب‌پذیری سیستم‌های انرژی در برابر شوک‌های غیرمنتظره است. (کاری از مهندس یوسفی رامندی)