بر اساس گزارش دفتر معاملات خارج از بازار، حجم معاملات خرده‌فروشان برق در معاملات خارج از بازار برق از ۱۷ میلیارد کیلووات‌ساعت در سال ۱۴۰۱ به بیش از ۳۶ میلیارد کیلووات‌ساعت در سال ۱۴۰۳ رسیده که رشد بیش از ۲ برابری را ثبت کرده است.
به گزارش معاونت بازار برق؛ حجم معاملات شرکتهای خرده فروشی برق در سال 1403 به بیش از 36 میلیارد کیلووات ساعت رسیده که رشد 50 درصدی را نسبت به سال 1402 و رشد دو برابری نسبت به سال 1401 داشته است.
بر اساس این گزارش در سال ۱۴۰۳، خرده‌فروشان ۵۳ درصد سهم معاملات خارج از بازار برق را به خود اختصاص دادند و ۴۷ درصد باقیمانده مستقیماً توسط مشترکان بالای یک مگاوات یا قراردادهای دوجانبه از بورس خریداری شده است (بدون احتساب معاملات شرکتهای توزیع).
همچنین در حال حاضر بیش از ۹۰ شرکت خرده‌فروشی برق دارای پروانه از وزارت نیرو وجود دارد که از این تعداد، ۵۸ شرکت به‌صورت مستمر در معاملات خارج از بازار مشارکت داشته و به تأمین برق مشترکین بالای یک مگاوات می‌پردازند.
تحلیل عملکرد شرکتهای خرده‌فروش بر اساس استفاده از ظرفیت پروانه:
بررسی میزان بهره‌برداری شرکتهای خرده‌فروش از ظرفیت پروانه‌های اختصاص یافته نشان می‌دهد که الگوی ناهمگونی در این بخش وجود دارد. در یک سو، ۱۲ درصد از شرکت‌ها (۷ شرکت) توانسته‌اند بیش از ۹۰٪ از ظرفیت مجاز خود را مورد استفاده قرار دهند که نشان‌دهنده عملکرد مطلوب این گروه است. در میان این شرکتهای پیشرو، دو شرکت به طور کامل از صد درصد ظرفیت پروانه خود بهره برده‌اند و پنج شرکت دیگر نیز با استفاده ۹۴ تا ۹۸ درصدی از ظرفیت پروانه خود، عملکردی نزدیک به ظرفیت کامل داشته‌اند.
در نقطه مقابل، بخش قابل توجهی از فعالان این بازار (۵۲٪) نتوانسته‌اند حتی به نیمی از ظرفیت پروانه خود دست یابند. این گروه که شامل حدود ۳۰ شرکت می‌شود، عمدتاً با چالش‌هایی در زمینه جذب مشتری یا مدیریت منابع روبرو هستند. حدود ۲۱ شرکت (۳۶٪ از کل فعالان خرده فروشی) کمتر از ۲۰ درصد ظرفیت پروانه خود را استفاده کرده‌اند. این آمار نشان‌دهنده وجود ظرفیت‌های بلااستفاده قابل توجه در بازار خرده‌فروشی برق است.
ساماندهی فعالیت خرده‌فروشان با الزامات جدید
همزمان با این رشد قابل توجه در معاملات برق خرده فروشی و در راستای صیانت از حقوق مصرف‌کنندگان، ارتقای کیفیت خدمات و شفافیت در بازار برق، وزارت نیرو و شرکت مدیریت شبکه برق ایران در حال بازنگری دستورالعمل اجرایی صدور پروانه خرده فروشی، با در نظر گرفتن چارچوب نظارتی دقیق‌تر برای سال ۱۴۰۴ می باشند. این بازنگری با تأکید بر بند ۷ فصل دوم دستورالعمل اجرایی صدور پروانه‌های خرده‌فروشی (مربوط به تعهدات دارنده پروانه) در حال انجام می‌باشد. بر این اساس، از سال ۱۴۰۴ متخلفان با جرایمی نظیر تعلیق پروانه و محرومیت از تمدید مجوز فعالیت در بازار خرده‌فروشی روبرو خواهند شد.
مهم‌ترین تعهدات خرده‌فروشان برق
طبق بند ۷ دستورالعمل صدور پروانه های خرده فروشی، شرکتهای خرده‌فروش موظفند:
از ساختار تعرفه‌های برق مصوب وزارت نیرو تبعیت کنند.
اطلاعات مربوط به نرخ‌ها، شرایط فروش و روش پرداخت را به صورت شفاف در سامانه های خود به مشتریان اعلام کنند.
از هرگونه اقدام اخلال‌گرانه در رقابت بازار برق خودداری نمایند.
سامانه مدیریت تعامل با مشتریان (CRM) را در راستاي پاسخگويي به مشترکين، ثبت و ضبط شکايات و اعتراض و رسيدگي به آنها راه‌اندازی کنند.
سقف میزان ظرفیت مجاز درج‌شده در پروانه را رعایت کنند.
تغییرات عمده در اساسنامه یا سهامداران را ظرف یک ماه به وزارت نیرو اطلاع دهند.
سازوکار نظارتی و جرایم تخلفات در بازار خرده‌فروشی برق
با توجه به فصل چهارم دستورالعمل صدور پروانه خرده فروشی برق، در حال حاضر سازوکار نظارتی بر فعالیتهای شرکتهای خرده فروشی به شرح زیر است:
۱ . تخلفات جزئی مانند تأخیر در ارائه گزارش‌ها، عدم رعایت مهلت‌های پاسخگویی به شکایات و نقص مستندات، موجب اخطار کتبی و محدودیت موقت فعالیت خرده فروش خواهد شد.
۲ . تخلفات جدی شامل عدم انجام تعهدات قراردادی، عدم همکاری با بازرسان وزارت نیرو و تکرار تخلفات ، منجر به تعلیق پروانه و ممنوعیت پذیرش مشتری جدید می گردد.
۳ . تخلفات شدید مانند نقض سیستماتیک مقررات یا خسارت به مشتریان و عدم اصلاح تخلفات پس از اخطار کتبی منجر به ابطال دائم پروانه و پیگرد قانونی می‌گردد.
شایان ذکر است کلیه تصمیمات بر اساس بررسی کمیته ارزیابی وزارت نیرو و شدت تخلفات اتخاذ می‌شود. این نظام نظارتی برای حفظ حقوق مصرف‌کنندگان و سلامت بازار برق طراحی شده و انتظار می‌رود با اجرای آن، همزمان با افزایش رقابت، کیفیت خدمات به مشترکین نیز ارتقا یابد.